ارگ بم، بزرگترین سازه خشتی در جهان است که در استان کرمان قرار دارد. این سازه در سال 1382 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. چون این قلعه در شهر بم قرار دارد، نام آن هم بم گذاشته شده است. ارگ در لغت به معنی دژ یا حصار محافظ است، اما ارگ بم به معنی عظمت و بزرگی است.
با توجه به منابع تاریخی و متون باستانی قدمت این بنا به دوره هخامنشیان برمیگردد. بعد ها در زمان اشکانیان قلعه گسترش پیدا کرد و به ارگ بم تبدیل شد. از این بنا تا سال 1311 به عنوان پادگان استفاده میشد. با این حال، از آن زمان، پادگان و شهر قدیمی متروکه شده است.
در سال 1332، این منطقه به عنوان یک مکان تاریخی مهم ملی شناخته شد و روند تدریجی نگهداری و مرمت آغاز شد. با این حال، بیشتر کارها از سال 1352 به بعد انجام گردید.زلزله بم بیشتر از ۸۰ درصد ارگ را ویران کرد. به عنوان یک میراث فرهنگ جهانی خیلی از کشورها در جریان بازسازی آن شرکت کردند.
ژاپن، ایتالیا و فرانسه از کشورهایی بودند که از ابتدا همکاری کردند. ژاپن حدود 1میلیون دلار به ایران برای بازسازی کمک کرد، و با ارسال تجهیزات و ایجاد طرح سهبعدی از ارگ بم برای افزایش دقت نوسازی، این پروژه را پشتیبانی کرد. وزارت میراث و فعالیت های فرهنگی ایتالیا نیز با اجرای پروژهای با بودجهای حدود ۵۰۰.۰۰۰ یورو برای مرمت و استحکام بخشی در مرمت ارگ تاریخی مشارکت کرد. فرانسه با تهیه نقشه ارگ بم به ایران کمک کرد.
بانک جهانی هم مبلغ زیادی پول به این پروژه کمک کرد. ارگ بم پس از آن زلزله به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمتهای انجام شده در طول سالهای گذشته، سازمان یونسکو در تیر ماه ۱۳۹۲ ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج کرد.
این ارگ تاریخی ۱۸هزار مترمربع وسعت دارد و ارتفاع دیوارهای آن به ۷ متر میرسد؛ فضای داخلی ارگ پر از کوچهها و دیوارهای تودرتو است که بخشهای مختلف شهر را از هم جدا میکنند. میتوان گفت این دژ قدیمی از جنس کویر است و وقتی از آنجا بازدید کنید متوجه عظمت و بزرگی آنجا میشوید. شما میتوانید اوج هنر ایرانی را در معماری این کوچک شهر قدیمی ببینید.
خانههای ارگ بم به سه دسته تقسیم میشد:
1- خانههای کوچک که مخصوص خانوادههای فقیر بوده و تعداد اتاق آنها به ۲ یا ۳ اتاق میرسید.
2- خانههای بزرگ که ۳ تا ۴ اتاق و حتی ایوان بودند و به طبقه متوسط جامعه اختصاص داشتند.
3- خانههای مجلل با چندیدن اتاق که متناسب با فصلهای مختلف سال ساخته شده بودند. این خانهها حیاط و طویله هم داشتند و برای خانوادههای اعیان طراحی شده بودند.
برج و باروهای حفاظتی در نقطه نقطه دژ، قلعهای بزرگ روی تپه بلند، پیشبینی محوطهای برای اضافه شدن سازه های جدید مثل مسجد و حسینیه که در دوره صفویه ساخته شد و نقشهی شطرنجی از جمله ویژگیهای بارز معماری ارگ بم است.
این قلعه در کل به دو دسته تقسیم شده، حکومتی و رعیتی.بخش حکومتی در درونی ترین دیوار قرار گرفته و شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب 40 متری و اصطبل به گنجایش 200 اسب است.
بخش رعیت نشین که اطراف بخش حکومتی است و شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصل کننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، نزدیک به 400 خانه و ساختمان های عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش است.
بهترین بازدید از این دژ قدیمی، فصل بهار و اوایل فصل پاییز است. با ژیوا پرواز از اطلاعات بازدید از این سازه خشتی آگاه شوید.